ΑΜΒΡΑΚΙΚΟΣ

«Εκεί στων Αθαμάντων τις ακτές, ο κόλπος του Απόλλωνος υπάρχει, στον κόλπο αυτό όπου του Ιονίου το πέλαγος το κύμα του πρααίνει» 

Propertius

 Καθώς κατηφορίζουμε από τα παράλια της Ηπείρου σε εκείνα της Στερεάς, βρισκόμαστε ξαφνικά μπροστά σε ένα γεωλογικό παράδοξο. Η συμπαγής ακτογραμμή διασπάται από μία στενή λωρίδα θάλασσας, η οποία  δημιουργεί  στην στεριά την πιο συναρπαστική "κλειστή θάλασσα" της χώρας, αποτέλεσμα της έντονης τεκτονικής δραστηριότητας που ξεκίνησε εδώ και 2 εκατομμύρια χρόνια.

 Κοιτάζοντας στο χάρτη δεν γίνεται να μην τον ξεχωρίσεις. Εκεί, στα δυτικά της Ελλάδας, στη συντροφιά του γαλαζοπράσινου Ιονίου. Αν δεν τον επισκεφθείς δεν θα καταφέρεις ποτέ να βιώσεις τη µαγεία που κρύβει µέσα του, τον πλούτο ενός μοναδικού οικοσυστήματος και των φιλόξενων ανθρώπων που τον κατοικούν και ζουν από αυτόν.

 Ο Αμβρακικός κόλπος είναι ένας από τους έντεκα πιο γνωστούς, μεγαλύτερους και αξιόλογους υγροβιότοπους της Ελλάδας και ένας από τους πιο ενδιαφέροντες της Ευρώπης. Απάνεμοι κολπίσκοι, ατέλειωτοι καλαμιώνες, βάλτοι, έλη, κατάφυτα τοπία, αλλά και γραφικά ψαροχώρια. Ένας τόπος που δεν φημίζεται τόσο για τις γαλάζιες παραλίες του, όσο για το σημαντικό οικοσύστημα που φιλοξενεί.

 Ο κατάφυτος φυσικός χώρος, τα απάνεμα νερά, οι χαρακτηριστικές ψαρόβαρκες (πριάρια), η κλειστή γεωμορφολογία της περιοχής, το ήπιο κλίμα και οι πολλές κατάφυτες νησίδες κάνουν τον ταξιδιώτη να μπερδεύεται. Δεν πρόκειται ούτε για λίμνη, ούτε για θάλασσα. Ο Αμβρακικός κόλπος είναι τόπος μοναδικός στην Ελλάδα. Η επιστήμη της γεωγραφίας τον χαρακτηρίζει κλειστό κόλπο καθώς επικοινωνεί με το Ιόνιο πέλαγος μέσω ενός στενού δίαυλου πλάτους μόλις 500 μέτρων, ανάμεσα στο Άκτιο και στην Πρέβεζα.

 Πήρε το όνομά του από την αρχαία Αμβρακία, πόλη κτισμένη στον ποταμό Άραχθο στη θέση της σημερινής Άρτας. Τη σημερινή του μορφή έλαβε περίπου 10.000 χρόνια πριν, όταν τα νερά του Ιονίου που βαθμιαία ανυψώνονταν, πέρασαν µέσα στο κοίλωµα που είχε ήδη δημιουργηθεί. Αποτελεί ουσιαστικά µια κλειστή εσωτερική θάλασσα που επικοινωνεί µε το Ιόνιο πέλαγος µέσω του στενού διαύλου στο Άκτιο. 

 Οι βασικοί δημιουργοί του τεράστιου υγροτόπου είναι οι δύο μεγάλοι ποταμοί που εκβάλλουν στον κόλπο, ο Άραχθος και ο Λούρος. Με την προαιώνια δράση των νερών τους οι δύο αυτοί ποταμοί συνέβαλαν στο σχηματισμό ενός εξαιρετικά περίπλοκου όσο και μοναδικού για τα Ελληνικά δεδομένα υγροτοπικού συστήματος 220.000 περίπου στρεμμάτων, που περιλαμβάνει μεγάλες και μικρές λιμνοθάλασσες, μακρόστενες χαμηλές νησίδες που χωρίζουν τις λιμνοθάλασσες από την θάλασσα, παραποτάμιες ζώνες, εκβολές ποταμών, αλμυρόβαλτους και γλυκόβαλτους, απέραντους καλαμιώνες, υγρολίβαδα και αλίπεδα. Είναι μία θαυμαστή ποικιλία μικρών οικοσυστημάτων που εναλλάσσονται διαρκώς, ξεδιπλώνοντας μια συνολική εικόνα σπάνιας ομορφιάς. Κάποιες λοφοπλαγιές στην περιφέρεια του κόλπου σκεπάζονται από δρυοδάση, ενώ δε λείπουν τα απομεινάρια παραποτάμιων δασών, που μαζί με τα βοσκοτόπια και τις διάφορες καλλιέργειες, συμπληρώνουν το υπέροχο αυτό μωσαϊκό των τόσο διαφορετικών τοπίων και εικόνων.

 Στον Αμβρακικό περιλαμβάνονται 20 τουλάχιστον ακέραιες λιμνοθάλασσες, αριθμός που δεν συναντάτε σε κανένα μέρος της Ελλάδας. Η συνολική έκταση τους ξεπερνάει τα 70 τετ. χιλιόμετρα, ενώ οι περισσότερες χωρίζονται από τη θάλασσα με μια μακρόστενη λωρίδα γης. Παρατηρώντας μια λουρονησίδα από μακριά σχηματίζεται η εντύπωση ότι αποτελείται από άμμο, όμως με επιτόπιο έλεγχο διαπιστώνεται ότι η σύνθεση του αποτελείται από αμέτρητα κελύφη αχιβάδων.

 Οι τρεις μεγαλύτερες λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού, κάθε μια με τις δικές της ιδιαιτερότητες, είναι η "Λογαρού" με έκταση 25,75 τετ. χιλιόμετρα, το "Τσουκαλιό" με 16,5 τετ. χιλιόμετρα και η "Ροδιά" με 13,5 τετ. χιλιόμετρα. Ένα βασικό χαρακτηριστικό των λιμνοθαλασσών του Αμβρακικού είναι η μεγάλη τους βιολογική παραγωγικότητα. Με την παρούσα διαμόρφωσής τους λειτουργούν ως φυσικά εκτροφεία, με αποτέλεσμα να παράγουν μεγάλους αριθμούς ψαριών και πολλών άλλων ζωντανών οργανισμών. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η παραγωγή του «αυγοτάραχου», επεξεργασμένου αυγού Κέφαλου.

 Στα φυσικά ανοίγματα που υπάρχουν στις λουρονησίδες, τα οποία επιτρέπουν την επικοινωνία των λιμνοθαλασσών με τη θάλασσα, οι ψαράδες του Αμβρακικού εδώ και πολλά χρόνια έχουν εγκαταστήσει τα λεγόμενα "διβάρια", ειδικές κατασκευές με καλάμια που επιτρέπουν μόνο την ελεύθερη είσοδο ψαριών από τη θάλασσα, με αποτέλεσμα να παγιδεύονται. Σε συνδυασμό με το φαινόμενο πλημμυρίδας - άμπωτις που παρατηρείται στον κόλπο και τα αναχώματα που έχουν φτιαχτεί στην ακτή, έχουν μετατρέψει τον Αμβρακικό σε ένα μεγάλο ιχθυοτροφείο που σε καθορισμένα διαστήματα κάθε χρόνο είναι ανοικτά για το πέρασμα των ψαριών και τον εμπλουτισμό των ειδών του βιότοπου σε γενετικό δυναμικό. Το ψάρεμα στον κόλπο γίνεται με δίχτυα και πυροφάνι ενώ απαγορεύεται το ψάρεμα με δυναμίτη και λεπτά δίχτυα που καταστρέφουν το γόνο των ψαριών.

 Έχουν καταγραφεί 33 είδη ψαριών εκ των οποίων τα 15 αλιεύονται. Κέφαλοι, από τα πιο φημισμένα ψάρια του Αµβρακικού, σαρδέλες, κουτσοµούρες, γλώσσες, τσιπούρες, λαβράκια, γοβιοί, χέλια, σπάροι, σαργοί, γόπες, κυπρίνοι, γαρίδες, καλαµάρια, καραβίδες, σουπιές, μύδια, στρείδια, αχιβάδες και πίνες, κάνουν το οικοσύστημα του Αµβρακικού ένα από τα πλουσιότερα και πιο ενδιαφέροντα στον ελληνικό, και όχι µόνο, χώρο.

  Ιδιαίτερη θέση κατέχουν τα όµορφα δελφίνια ή ρινοδέλφινα όπως είναι γνωστά στην περιοχή, που µε τα παιχνιδίσµατά τους συντροφεύουν τους ψαράδες, σχίζοντας όλο χάρη τα γαλήνια νερά και προσφέρουν στα µάτια όλων μαγικές και ειδυλλιακές εικόνες, καθώς και οι χελώνες που κολυμπούν νωχελικά αλλά σταθερά, χαρίζοντας την αίσθηση της αιωνιότητας σε ένα τοπίο που ποτέ δεν μένει ακίνητο και στατικό. 

 Σημαντικό επίσης στοιχείο του Κόλπου, το οποίο τον κατατάσσει σε ένα από τα πιο σημαντικά οικοσυστήματα στο χώρο της Μεσογείου, είναι το γεγονός ότι διαχειμάζει σε αυτόν περίπου το 1/3 του συνολικού πληθυσμού των υδρόβιων πουλιών της χώρας μας. Έχουν καταγραφεί 294 είδη µε συνολικό πληθυσμό περίπου 100.000, από τα οποία τα 101 είναι σπάνια ή απειλούμενα. Ξεχωριστή θέση στο βασίλειο των πουλιών κατέχει ο αργυροπελεκάνος, ο μοναδικός πελεκάνος που απαντάται όλο το χρόνο στον κόλπο και φωλιάζει σε νησίδες µέσα στις λιμνοθάλασσες Τσουκαλιό και Λογαρού. Πανάρχαιο είδος και δυστυχώς απειλούµενο, είναι το πιο μεγαλόσωμο από τους πελεκάνους που επιβιώνουν σήµερα στον πλανήτη µας. Το άνοιγµα των φτερών του φτάνει τα 3,2 μέτρα και η σιλουέτα του, µε το λευκό χρώµα και την κιτρινωπή ή πορτοκαλιά – κόκκινη «σακούλα» κάτω από το μακρύ του κιτρινόμαυρο ράµφος είναι εύκολα αναγνωρίσιμη.

 Άλλα είδη πουλιών είναι οι αλκυόνες, οι κορμοράνοι, οι γλάροι, οι ασηµόγλαροι, οι βουβόκυκνοι, οι φαλαρίδες, οι τσικνιάδες όλων των ειδών (λευκοτσικνιάδες µε µαύρο ράµφος και διχαλωτό λοφίο, λευκοτσικνιάδες µε γκριζωπό χρώµα, κρυπτοτσικνιάδες, αργυροτσικνιάδες), οι πάπιες, οι βαλτόπαπιες, οι νερόκοτες, οι νανοβουτήχτρες, οι χουλιαροµύτες, τα φοινικόπτερα ή φλαμίνγκο, οι ψαραετοί, οι στρειδοφάγοι, οι γερακίνες και οι φιδαετοί. 

 Στον μυχό του Αμβρακικού είναι κτισμένη η Αμφιλοχία. Κοντά στην Αμφιλοχία είναι το ακρωτήρι του Αγίου Γεωργίου όπου λειτουργεί φάρος, και η Βόνιτσα, μία  κωμόπολη στην νότια πλευρά του κόλπου μεταξύ Αμφιλοχίας και Πρέβεζας. Στην είσοδο του κόλπου κατασκευάστηκε και δόθηκε στη κυκλοφορία το 2002 υποθαλάσσια σήραγγα που συνδέει το Άκτιο με την Πρέβεζα. Στα παράλια του κόλπου υπάρχουν αρκετά μικρά χωριά με ψαράδες, όπως ο Άγιος Θωμάς, η Στρογγυλή, η Βίγλα, το Πολύδροσο, το Καλογερικό, η Ανέζα, ο Μύτικας, το Απόμερο, το Κομμένο, οι Συκιές, το Μενίδι, το Κατσούλι, το Κατάφουρκο,η  Μπούκα και η Κορωνησία.

 Η Κορωνησία μέχρι τη δεκαετία του `60 ήταν νησάκι όπου η πρόσβασή του γινόταν µόνο µε πλωτά µέσα. Έπειτα ενώθηκε με την στεριά με πέτρινο αρχικά και ασφάλτινο στην συνέχεια δρόμο 6,5 Km ιδιαίτερης ομορφιάς, ο οποίος εκτείνεται ανάμεσα σε δύο λιμνοθάλασσες, παρέχοντας στους επισκέπτες της την δυνατότητα ήρεμης και ξένοιαστης περιπλάνησης εντός του εξωτικού και συνάμα παραδοσιακού περιβαλλοντικού τοπίου.   

 Αξιόλογα μνημεία πέριξ του κόλπου αποτελούν η Αρχαία Νικόπολη που κτίστηκε το 31 μ.Χ. από τον Ρωμαίο Οκταβιανό Αύγουστο, το λιμάνι της Σαλαώρας το οποίο στο παρελθόν υπήρξε σπουδαίος εμπορικός σταθμός με τελωνείο και αποθήκες, στην Κορωνησία ο βυζαντινός ναός της Παναγίας αφιερωμένος στην Γέννηση της Θεοτόκου και το παλαιό Τούρκικο φυλάκιο – παρατηρητήριο κυλινδρικού σχήματος, κατασκευής του 1860 που ονομάζεται «κούλια», την Κόπραινα, προπολεμικό επίνειο και λιμάνι της Άρτας με έντονη οικονομική και εμπορική κίνηση ως σταθμός μεταφορών κατά το παρελθόν και ο φάρος της, κατασκευής του 1906.    

 Η περιοχή του Αμβρακικού αποτελεί ένα ποικιλόμορφο μωσαϊκό ιδιαίτερα ελκυστικό στα µάτια κάθε επισκέπτη. Λόγω ακριβώς αυτής της οικολογικής του αξίας ο κόλπος περιλήφθηκε στους 11 ελληνικούς υγροτόπους διεθνούς σηµασίας που προστατεύονται από τη σύµβαση Ramsar και σε εκτέλεση Κοινοτικής Οδηγίας έχει επιλεγεί ως Τόπος Κοινοτικής Σηµασίας, σύμφωνα µε το οικολογικό δίκτυο Natura 2000, για τη διατήρηση των μεταναστευτικών υδρόβιων και παρυδάτιων πουλιών. Σε Εθνικό επίπεδο, η ενότητα των υδροτοπικών περιοχών του Αμβρακικού έχει οριοθετηθεί και έχει εκδοθεί Κοινή Υπουργική Απόφαση που καθορίζει επιμέρους ζώνες προστασίας, κατάλληλες χρήσεις και μέτρα προστασίας μέσα σε αυτές. Τον Μάρτιο του 2008 ιδρύθηκε το Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Αμβρακικού και ο Φορέας Διαχείρισής του, με σκοπό την ολοκληρωμένη διαχείριση και προστασία του σπάνιου αυτού οικοσυστήματος.

 Παράλληλα, λειτουργούν το Κέντρο Υγροτόπων Ροδιάς στην Στρογγυλή, το οποίο είναι το μοναδικό οικοτουριστικό κέντρο σε ολόκληρη την Ήπειρο που διοργανώνει περιηγήσεις µε πλωτά µέσα στους υγροτόπους του Αµβρακικού, το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Αράχθου στην Κόπραινα, το οποίο ιδρύθηκε από το Υπουργείο Παιδείας το 2002 και άρχισε να λειτουργεί το Σεπτέμβριο του 2003, με στόχο την ανάδειξη του οικοσυστήματος του Αµβρακικού και της ευρύτερης περιοχής µε συμμετοχή σε ευρωπαϊκά προγράµµατα, καθώς το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και το Μουσείο Αλιείας, επίσης στην Κόπραινα, που στοχεύουν στην ανάδειξη των αξιοθέατων και των παραγωγικών πηγών αλιείας αντίστοιχα.

 Παρά τις αξιέπαινες προσπάθειες των ανωτέρω φορέων και των ενσυνείδητων κατοίκων των παράκτιων περιοχών, τα τελευταία χρόνια ο Αμβρακικός εκπέμπει δυνατό σήμα κινδύνου. Η έλλειψη οξυγόνου στα μεγάλα βάθη του, ως συνέπεια κυρίως της αλλαγής του συσχετισμού των γλυκών -αλμυρών υδάτων, εξ αιτίας των υδροηλεκτρικών φραγμάτων των ποταμιών Άραχθου και Λούρου, του στενέματος και της ύψωσης του πυθμένα του  διαύλου Ακτίου - Πρέβεζας και της περιβαλλοντικής ρύπανσης, οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην εξαφάνιση πολλών σπάνιων και απειλούμενων θαλάσσιων ειδών και την γενικότερη καταστροφή αυτού του «τέλειου» επιστημονικά οικοσυστήματος.

 Η περιβαλλοντική ρύπανση των υδάτων κατά κύριο λόγο οφείλεται στα υγρά απόβλητα που εισρέουν στα ποτάμια και στις ακτές του Αμβρακικού, προερχόμενα από ανθρωπογενείς δραστηριότητες, όπως κτηνοτροφικές, γεωργικές, πτηνοτροφικές, μεταποιητικές και χοιροτροφικές. Στις περισσότερες από τις μελέτες που έχουν εκπονηθεί για τον κόλπο, ο προσδιορισμός (ποσοτικά και ποιοτικά) του συνολικά παραγόμενου ρυπαντικού φορτίου στην περιοχή έγινε με βιβλιογραφικά δεδομένα, ενώ εμπειρικοί συντελεστές χρησιμοποιήθηκαν για την εκτίμηση της ποσότητας των ρυπαντικών φορτίων που καταλήγουν συνολικά στους υδάτινους αποδέκτες, λαμβάνοντας υπόψη τον τρόπο επεξεργασίας και διάθεσης των υγρών αποβλήτων. Δεν επιχειρήθηκε όμως ο προσδιορισμός του παραγόμενου ρυπαντικού φορτίου ανά υδρολογική λεκάνη κάθε επιφανειακού αποδέκτη, συμπεριλαμβανομένων και των αποστραγγιστικών τάφρων. Έτσι γενικά, τα χοιροστάσια αναφέρονται σαν η κύρια πηγή ρύπανσης και όχλησης από πλευράς οργανικών ρύπων και οσμών, ενώ τα χημικά λιπάσματα σαν η κύρια πηγή ανόργανων ρύπων για την περιοχή. 

  Δείτε παρακάτω μερικά εξαιρετικά αναρτημένα στο YOU TUBE βίντεο,  σχετικά τις ομορφιές και τους κινδύνους που απειλούν τον Αμβρακικό.  

  Στις ομορφιές, στην μαγεία και στην σπουδαιότητα του Αμβρακικού έχουν αναφερθεί αρκετοί λόγιοι και συγγραφείς. Μερικά από τα πιο σημαντικά δημοσιευμένα κείμενα είναι:

 ► «Οι ψαρότοποι στην Σαλαχώρα, την καλύτερη σκάλα ολάκερης της νότιας πλευράς του κόλπου της Άρτας, άλλοτε Αμβρακίας, είναι οι πλούσιοι του κόλπου. Βγάζουν εκεί εξαίρετο αυγοτάραχο. Ήταν 14 Νοεμβρίου. Η βραδιά ήταν υπέροχη και η θέα εξαίσια. Έβλεπες πάνω σε μια γειτονική νησίδα μια εκκλησία τριγυρισμένη από δένδρα, χιλιάδες αγριόπαπιες, βουτήχτρες και αλκυόνες ζωντάνευαν την όψη της θάλασσας.» 

Giakomp loyntvix Zalomo Bartholdy

  ► «Ο κόλπος της Αμβρακίας, μια μεγάλη θαλασσινή αγκαλιά, με τη γεωμετρία της σφυρηλατημένη στο μαγικό εργαστήρι των γύφτων που πλάθουν τα όνειρα, κάτου από το δασωμένο βουνό, το Μακρυνόρος από την μια μεριά, χαμηλώνοντας ίσαμε που να λειώσει μέσα στο μεθυσμένο Ιόνιο του καλοκαιριού από την άλλη. Μα εκεί υπάρχει η θάλασσα, το γαλάζιο νερό το ολοφώτεινο, υπάρχει το δένδρο που κατηφορίζει ίσα με την απόκρημνη ακτή, υπάρχει το φως, είναι άλλο φως, που μετουσιώνει τα πάντα σε καθάρια λυρική ουσία».

Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος

 ► «Γιατί κανένας ζωγράφος δεν ήρθε ακόμη και δεν έρχεται να δει τον κόλπο της Άρτας, μια ήσυχη νύχτα, υπό το φως του φεγγαριού; Ω, τι νέες εικόνες προσφέρει σε έναν ποιητή αυτό το μέρος! Τι νέα χρώματα για το πινέλο! Τι συναισθήματα για την ευαίσθητη ψυχή. Ο σοφός άνθρωπος θα μεταφερθεί εδώ με τη σκέψη του για να διαλογιστεί, ο άτυχος να κρύψει τη δυστυχία του, ο εραστής για να απολαύσει τον ερωτά του και ο μελαγχολικός για να αναστενάξει. Είμαι τόσο ενθουσιασμένος με αυτό το θέαμα που με φοβίζει η ιδέα πως μία απότομη κίνηση θα απομακρύνει τη βάρκα από τη σφαίρα της γοητείας του τοπίου και ένας ισχυρός άνεμος θα έρθει να καταστρέψει την ψευδαίσθηση.»

Saverio Skrofani

  ► «Πολύ ευχάριστη φύση. Παραλίες στολισμένες με δάση. Εδαφικές προεξοχές στη θάλασσα που διαμορφώνουν όρμους προστατευτικούς για κείνους που ταξιδεύουν στην θάλασσα, ψαρότοποι με άφθονα ψάρια και όστρακα, τοπία γεμάτα ομορφιά και αρμονία κοσμούν ακόμη αυτή την θαλάσσια λίμνη.»

François Pouqueville

  ► «Προς δυσμάς εις το βάθος του κόλπου, τα δασώδη πλευρά του Μακρυνόρους βυθίζονται αποτόμως εντός των υδάτων, ως τείχος γιγάντειον. Δεξιόθεν, τα όρη του Βάλτου και του Ξηρομέρου, επισωρεύονται το εν επί του άλλου υπεράνω της ζώνης των λόφων, οίτινες περικλείουν προς μεσημβρίαν τα νερά του κόλπου. Το θέαμα είναι αληθώς ωραίον.»

Δημήτριος Βικέλας

► «Ο Αμβρακικός είναι ένα καμπίσιο μοιρολόι με βρεκεκέξ. Από την Πρέβεζα, κοάξ. Από την Αμφιλοχία και άλλο ένα κοάξ. Αποκριτικό πάνω από τα βουνά, από το Μεσολόγγι.»

Patrick Leigh Fermor

ΠΗΓΕΣ: https://www.amvrakikos.eu/

            https://el.wikiquote.org

            https://www.pamepreveza.gr/

            https://el.wikipedia.org

            https://www.visitarta.gr

            https://www.ethnos.gr

            https://www.peartas.gov.gr